چگونه خط فارسی را دریابیم؟

چندی پیش جمعی از استادان زبان و ادبیات فارسی در بیانیه‌ی هشداردهنده‌ای، از وضع خط فارسی در فضای کامپیوتر و ارتباطات سیار، ابراز نگرانی، و بر ضرورت صیانت از این خط تأکید کردند.

این افراد که در میان آن‌ها نام‌هایی همچون: محمدرضا شفیعی کدکنی، مظاهر مصفا،

 علی شیخ‌الاسلامی، اسماعیل حاکمی، جلیل تجلیل و علی‌محمد حق‌شناس به‌چشم می‌خورد، همچنین تأکید کرده بودند: بایسته است دست‌اندرکاران وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات، این موضوع را کاملا جدی و اساسی تلقی کنند و شایسته است که مسؤولان فرهنگستان زبان فارسی و شورای انقلاب فرهنگی و اصحاب رسانه‌های گروهی و همه‌ی اهل فرهنگ در این زمینه از هیچ کوشش و رهنمودی مضایقه نفرمایند. همچنین در زمینه‌ی صیانت از اصل پانزدهم قانون اساسی، وظایف و مسؤولیت‌هایی متوجه مجلس شورای اسلامی است که نمایندگان محترم، خود بدان واقف‌اند و نیازی به یاد‌آوری آن نیست.

به‌تازگی نیز منصور واعظی - دبیر شورای فرهنگ عمومی - متذکر شد: طرح صیانت از خط و زبان فارسی، ترویج آن و کنترل خط و زبان بیگانه را در برنامه‌های‌مان داریم، که کمیته‌ی هویت ملی قرار است، شاخص‌های هویت ملی را در این‌باره تصویب کند.

او همچنین افزود: اس.ام.اس (پیام کوتاه) را باید با زبان فارسی بنویسیم. نوشته‌ی چراغ سر چهارراه‌ها هم باید فارسی باشد.

این پژوهشگر و ویراستار با اشاره به ضایعه‌ای که در زمان آتاتورک در ترکیه پدید آمد، یادآور شد: در زمان آتاتورک، تلاش برای رسیدن به تمدن غربی و به‌کارگیری الفبای لاتین، به فراموشی تمدن ترکیه منجر شد. در هر حال‌ یکی از وسایل ارتباطی در جهان امروز، اینترنت است؛ اما اگر راهی برای مقابله با رواج الفبای لاتین به‌جای الفبای فارسی نیابیم، ضایعه‌ای بسیار بزرگ‌تر از آن‌چه ‌که بر سر زبان ترک‌ها آمد، یعنی از بین رفتن تمدن مکتوب آن‌ها، بر سر الفبای فارسی خواهد آمد.

کاخی درباره‌ی راه حل‌های جلوگیر‌ی از جای‌گزینی الفبای لاتین به‌جای الفبای فارسی هم گفت: باید ببینیم کشورهایی مانند روسیه یا چین، که الفبای آن‌ها لاتین نیست، چه راه حل‌هایی برای حفظ الفبای خود به‌کار گرفته‌اند، تا ما هم همان راه حل‌ها را به‌کار گیریم.

کاخی همچنین در بخشی از صحبت‌هایش درباره‌ی ورورد واژه‌های بیگانه به زبان فارسی گفت: ناکارآمدی بخش ایجاد واژه‌ی معادل برای کلمات بیگانه، که به‌صورت سیل به زبان فارسی وارد می‌شوند، دلیلی بر این نیست که زبان، قابلیت این کار، یعنی واژه‌سازی و ایجاد جای‌گزین برای واژه‌های بیگانه را ندارد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه درباره‌ی راهکارهای جلوگیری از استفاده از الفبای لاتین به‌جای الفبای فارسی، نیز گفت: شرکت مخابرات باید اعلام کند، اگر پیام‌های کوتاه به الفبای لاتین نوشته شوند، ارسال نخوهند شد.

او با اشاره به نقش رسانه‌ها در حفظ زبان فارسی، متذکر شد: رسانه‌ها باید در نگارش متون، از به‌کار بردن واژه‌های بیگانه، که برای آن‌ها جایگزین‌های فارسی داریم، پرهیز کنند.

این شاهنامه‌پژوه و استاد زبان‌های باستانی ایرانی در این‌باره متذکر شد: زبان فارسی با ادبیات باشکوهش همیشه مانند رستم دستان و فردوسی بر فراز قله‌ی دماوند خواهد ایستاد، و اگر چه میزان کم دانایی برخی جوانان در زبان فارسی می‌تواند در این زبان اختلال ایجاد کند، اما این زبان همواره پابرجا خواهد ماند.

جنیدی با بیان این‌که دستگاه‌های دولتی اصلا مدافع زبان فارسی نیستند، گفت: مسؤولان ما اصلا به زبان فارسی توجه نمی‌کنند و تنها به مسائل خاصی توجه دارند.

او همچنین با انتقاد از عملکرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اظهار داشت: بسیار بد است که پس از سال‌ها، هنوز به وضع معادل‌هایی نامناسب مانند «درازآویز زینتی» به‌جای «کراوات» می‌پردازند!

این نویسنده و پژوهشگر افزود: خط فارسی ایراهایی دارد؛ یکی این‌که چسبیده‌نویس و راست‌نویس است و مصوت‌ها در آن دیده نمی‌شوند؛ به همین دلیل نمی‌توان از آن در کارهای فنی استفاده کرد. ما به خطی جدانویس احتیاج داریم، که در آن هر حرفی جدا نوشته شود.

نویسنده‌ی کتاب "خط آینده؛ آینده‌ی خط تمام‌اتوماتیک فارسی" ایجاد نشدن خط فنی فارسی را دلیل ورود واژه‌های بیگانه در زبان فارسی دانست و گفت: وقتی خطی برای کارهای علمی تدبیر نشود، همه مجبور می‌شوند از الفبای لاتین استفاده کنند، که این امر، خود شروعی برای وارد شدن واژه‌های بیگانه در زبان فارسی است، و مثلا مردم به‌جای "ذخیره کردن" از واژه‌ی "save" استفاده می‌کنند.

او عملکرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در زمینه‌ی ورود واژه‌های بیگانه در زبان فارسی نامناسب توصیف کرد و گفت: فرهنگستان زبان باید در کنار استادان ادبیات و با بهره‌گیری از نظرات متخصصان در زمینه‌های مختلف ریاضیات، کامپیوتر و … خطی را ایجاد کند، که از آن در کارهای فنی بتوان استفاده کرد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه با اشاره به این‌که اگر نگارش به الفبای لاتین در رسانه‌ها روایی یابد و روزگاری آسیبی به خط پارسی بزند، باید برای آن چاره اندیشید، گفت: زبان پارسی زبانی است بسیار پیشرفته و پویا و از این روی زبانی درون‌گرایانه و تحلیلی شده است و در سنجش با زبان‌های اروپایی که ریخت‌شناختی و درون‌گرایانه هستند، دبیره‌ی پارسی هم به همان‌سان دبیره‌ای درون‌گرایانه و تحلیلی است و هر گزندی به دبیره‌ی پارسی برسد، به همان اندازه زیان‌بار می‌تواند بود که به زبان پارسی.

او با بیان این‌که اگر روزگاری دبیره‌ی پارسی را از دست بدهیم، پیوند ما با پیشینه‌ی فرهنگی و ادبی و زبانی‌مان گسیخته و به گونه‌ای سرگردانی و بی‌ریشگی دچار خواهیم آمد، گفت: این نکته گاهی گفته می‌شود که خط پارسی خطی نارسا و ناتوان است و به آن شیوه گاهی کسانی بر آن انگشت می‌نهند، که از دید من پذیرفتنی نیست؛ برای این‌که خط ‌های دیگر هم مانند خط لاتین با نارسایی‌ها و تنگناهایی روبه‌رو است.

کزازی با اشاره به این‌که فرهنگستان زبان و ادب فارسی تا آن‌جا که در توان و امکان داشته است، کوشیده که کار خود را به‌درستی انجام دهد، اظهار داشت: در واژه‌سازی نیاز بسیار گسترده‌تر از آن است که بتوان به تلاش‌های فرهنگستان بسنده کرد.

او با اشاره به این‌که چاره‌اندیشی درباره‌ی سامانه‌ی الکترونیکی بر عهده‌ی دولت است، افزود: دولت می‌تواند از طریق فعالیت‌های زیرساختی امکاناتی ایجاد کند، که خط فارسی بتواند در عرصه‌ی جهانی و رسانه‌ها به سهولت به کار رود.

آذرنگ در ادامه با بیان این‌که ورود به سامانه‌های جهانی و یافتن وسیله‌ای ساده برای رسیدن به تفاهم، با خط اصلاح‌نشده امکان‌پذیر نیست، گفت: اصلاح خط فارسی باید در چندین اجلاس علمی به بحث گذاشته شود و به نظر نمی‌رسد که فرهنگستان زبان و ادب فارسی بتواند مشکلات اساسی را در این زمینه رأسا و به تنهایی حل کند. امر مسلم آن است که اگر امکانات استفاده از خط فارسی در محیط رایانه و... آسان و عملی شود، کسی از الفبای لاتین استفاده نمی‌کند.

این شاعر و استاد دانشگاه با اشاره به این‌که خط فارسی محملی ارزشمند برای انتقال فرهنگ گذشته به امروز و آینده است، افزود: اگر تطابق و سازگاری‌های منطقی با فضای رایانه و تلفن همراه و یا تحول در سیستم‌ها و نرم‌افزارها صورت نگیرد، خسارت فرهنگی زیادی به میراث گذشته و فرهنگ فارسی وارد می‌آید.

او درباره‌ی انتخاب تعرفه‌ی بالا برای فرستادن پیام کوتاه به الفبای فارسی، پیشنهاد داد: شرکت مخابرات بهتر است در این تصمیم خود تجدیدنظر کند؛ چرا که تجارت با خط ملی یک کشور کار پسندیده‌ای نیست.

ترکی همچنین درباره‌ی راهکارهای حفظ خط فارسی متذکر شد: اصحاب رسانه و صدا و سیما باید نوعی آگاهی و تدبیر در جامعه ایجاد کنند، تا این احساس در افراد ایجاد نشود که الفبای بیگانه از الفبای فارسی برتر است.

او به تفکر غلطی که در میان مردم درباره‌ی مشاهده‌ی نوشته‌های بیگانه بر کالاهای تولید داخل وجود دارد، اشاره کرد و گفت: بسیاری فکر می‌کنند اگر بر کالاها از نشانه‌ها و خطوط بیگانه استفاده شود، آن کالا از کیفیت برتری برخوردار است، که این تلقی ضدفرهنگی است و از خودکم‌بینی فرهنگی ناشی می‌شود، و باید توسط مطبوعات و بویژه صدا و سیما اصلاح شود.

این داستان‌نویس افزود: اگر ما بتوانیم به‌جای الفبای لاتین، که تحمیلی است، الفبای فارسی را جایگزین کنیم، کار بسیار ساده‌ای برای انتقال مفاهیم بین خودمان انجام داده‌ایم.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد متذکر شد: به‌کار بردن الفبای لاتین در زبان فارسی باید جا بیافتد؛ چرا که الفبای لاتین در بسیاری از سیستم‌ها مانند کامپیوتر بهتر عمل می‌کنند.

او با بیان این‌که استفاده از الفبای لاتین در محیط کامپیوتر و … بیش‌تر از طرف نسل جوان است؛ نه نسل قدیم، گفت: هر زبانی با این نوسان‌ها روبه‌روست، که همه‌ی آن‌ها زودگذر و مقطعی هستند، و در آن زبان اختلالی ایجاد نمی‌کنند.

این شاعر در ادامه تأکید کرده است: این‌ها ناآگاهانه تیشه به ریشه‌ی خط یعنی تصویر زیبای زبان فارسی زدن است. چرا شرکت مخابرات که باید به سهم خود مدافع زبان ملی و مکالمات صحیح مردم باشد، تا این حد وظیفه‌ی فرهنگی‌اش را فراموش کرده و خود بسترساز وارد شدن خدشه‌های جبران‌ناپذیر به زبان نوشتاری ما یعنی زبانی که تأثیرگذارترین زبان‌هاست، شده است؟ بویژه که شنیده می‌شود نرخ‌ پیام‌هایی به حروف فارسی گران‌تر از حروف انگلیسی تعیین شده است. از مسؤولان شرکت مخابرات هم درخواست می‌کنم در مرحله‌ی اول نرخ پیام‌های کوتاه به زبان فارسی را کاهش دهند و یا هر تدبیری که می‌اندیشند و البته به کمک رسانه‌های جمعی بویژه رادیو و تلویزیون، مردم را تشویق به استفاده از نوع فارسی این خط کنند.

پساوند در این نوشته که در روزنامه‌ی عصر مردم شیراز منتشر کرده، متذکر شده است: بی‌توجهی به این امر مهم از طرف هر یک از سه ضلع مثلث: ما استفاده‌کنندگان، شرکت مخابرات و شرکت سازنده‌ی گوشی‌های همراه، نوع تازه‌ی دشمنی با فرهنگ و زبان ملی ما ایرانیان است.

او افزود: اگر به‌دنبال اشاعه‌ و فراگیری استفاده از خط و زبان فارسی در اس.ام.اس هستیم، باید سیاست و برنامه‌ریزی اتخاذ شود، تا این مسأله که گوشی‌های تلفن همراه که وارد کشور می‌شود، به فونت فارسی مجهز باشند، کنترل شود، یا امکانی به وجود آوریم که تمام گوشی‌ها‌ی موجود در بازار این پشتیبانی را داشته باشند. درواقع این موضوع به قابلیت گوشی تلفن همراه برمی‌گردد که در حیطه‌ی اختیارات مخابرات نیست.

او درباره‌ی این که ارسال پیام کوتاه با فونت فارسی گران‌تر از فونت انگلیسی است، چراکه حجم بیش‌تری را زبان فارسی اشغال می‌کند و چاره‌ی این مسأله چیست، گفت:‌ حجمی‌ که سیگنالینگ برای اس.ام.اس به خط فارسی می‌گیرد، به طور طبیعی بیش‌تر از خط انگلیسی است؛ از این رو فضای بیش‌تری را اشغال می‌کند. اما معتقد نیستم استقبال نکردن از اس.ام.اس فارسی به دلیل هزینه‌ی بیش‌تر آن نسبت به ارسال اس.ام.اس انگلیسی باشد؛ چراکه اگر امکان ارسال اس.ام.اس به خط فارسی برای تمامی‌گوشی‌ها فراهم باشد، بعید به نظر می‌رسد مشترکان به نوشتن اس.ام.اس به خط انگلیسی تمایل داشته باشند؛ چراکه آن‌ها نیز ترجیح می‌دهد به روشنی پیام خود را به مخاطب خود ارسال کنند!

عبدالمجید ریاضی - دبیر شورای عالی فن‌آوری اطلاعات کشور - نیز درباره‌ی اقدامات وزارت ارتباطات برای نگهبانی از خط و زبان فارسی گفت: با توجه به این که این موضوع‌ها بیش‌تر به مسائل و فرهنگ‌سازی و محتوای فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات تأکید دارد، از این رو در شورای عالی اطلاع‌رسانی برای صیانت از خط و زبان فارسی اعتباری در نظر گرفته شده و این شورا به دنبال پی‌گیری این موضوع است.

اما محمدباقر بقایی‌فر - مدیر اجرایی کارگروه خط و زبان فارسی در محیط رایانه‌یی در شورای عالی اطلاع‌رسانی - در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، در این‌باره با اشاره به لزوم اهمیت بحث کاربرد خط و زبان فارسی در محیط رایانه‌یی اظهار کرد: برای اجرای طرح صیانت از خط و زبان فارسی در تلفن همراه، قراردادی را با مرکز گسترش فن‌آوری اطلاعات (مگفا)، منعقد کرده‌ایم و منتظریم تا RFP این طرح استخراج شود. البته در این زمینه مشکلات مالی میان ما با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی وجود داشت که خوشبختانه حل شده و منتظر خروجی کار هستیم؛ زیرا تا زمانی که خروجی‌ها استخراج نشود، نمی‌توان کاری در این زمینه انجام داد.

او همچنین گفت: فراخوان این پروژه در بهمن‌ماه سال 85 داده شده و قرارداد مربوطه در سال جدید منعقد شد و برای انجام آن به RFP،‌ قوانین حقوقی و فرهنگ سازی مناسب نیاز است؛ بنابراین تا زمانی که این خروجی کار درنیاید، مشخص نمی‌شود که چه کاری باید انجام داد.

به‌گفته‌ی بقایی‌فر، در بحث به‌کارگیری زبان فارسی در نوشتن پیام کوتاه تلفن همراه، پیشنهاد مشخص شورا، فرهنگ‌سازی و از طرفی کاهش تعرفه‌های اس.ام.اس فارسی است.

او همچنین درباره‌ی ورود گوشی‌هایی که قابلیت نوشتن زبان فارسی ندارند، تصریح کرد: پیشنهاد می‌کنیم‌ شرکت‌هایی که مجوز وارد کردن گوشی‌های تلفن همراه را دارند، برنامه‌ها و یونیکد را داخل گوشی‌ها قرار دهند، تا با استفاده از برنامه‌های خاص در زمینه‌های کاربردی بتوانیم از زبان فارسی به خوبی استفاده کنیم. با استفاده از این برنامه‌ها،‌ زبان به فارسی تبدیل شده و تاریخ نیز در گوشی‌ها به شمسی به نمایش گذاشته می‌شود و درحقیقت امکان به‌کارگیری این مبدل‌ها در گوشی‌ وجود خواهد داشت

منبع اصلی : ایسنا